Fazla Çalışma Ücreti
Hesaplama Aracı

Fazla çalışma, halk arasında bilinen adıyla fazla mesai, bir çalışanın İş Kanunu ile belirlenen haftalık yasal çalışma süresini aşan çalışmaları için aldığı, normal ücretine ek olarak zamlı olarak ödenen ücrettir. Bu ücret, çalışanın standart çalışma saatleri dışındaki emeğini ve fedakarlığını mali olarak karşılamayı amaçlar ve hem çalışanın hem de işverenin uyması gereken yasal kurallara tabidir.

İş Kanunu, haftalık yasal çalışma süresini aşan çalışmaları iki ayrı kategoride değerlendirir ve ücretlendirmeleri farklıdır:

1. Fazla Çalışma: Yasada belirtilen haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Bu tür çalışmalar için ücret, çalışanın normal saatlik ücretinin %50 artırılmasıyla ödenir.

2. Fazla Sürelerle Çalışma: İş sözleşmesinde haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği (örneğin 40 saat) durumlarda, bu süreyi aşıp 45 saate kadar olan çalışmalardır. Bu durumda ücret, çalışanın normal saatlik ücretinin %25 artırılmasıyla ödenir.

• Çalışanın Onayı: Fazla mesai yaptırılabilmesi için iş sözleşmesi yapılırken veya ihtiyaç ortaya çıktığında çalışandan yazılı onay alınması zorunludur.

• Yıllık Sınır: Bir çalışan, bir yıl içinde en fazla 270 saat fazla mesai yapabilir. Bu sınırın aşılması yasalara aykırıdır.

• Kimler Fazla Mesai Yapamaz: 18 yaşını doldurmamış işçiler, hamile, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler, sağlık durumunun fazla çalışmaya elverişli olmadığını doktor raporuyla belgeleyen işçiler ve kısmi süreli (part-time) çalışan işçiler fazla mesai yapamaz.

Fazla mesai ücreti, çalışanın çıplak brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Yani kıdem tazminatındaki gibi düzenli yan ödemeler (giydirilmiş ücret) bu hesaba dahil edilmez.

Adım Adım Hesaplama Formülü:

1. Aylık Brüt Maaşın Saatlik Ücrete Çevrilmesi: Yargıtay tarafından kabul edilen genel uygulamaya göre bir ay 225 çalışma saati olarak kabul edilir.

   • Saatlik Brüt Ücret = Aylık Brüt Maaş / 225

2. Zamlı Saatlik Ücretin Bulunması:

   • Fazla Çalışma İçin (>45 saat): Zamlı Saatlik Ücret = Saatlik Brüt Ücret x 1,5

   • Fazla Sürelerle Çalışma İçin (<45 saat): Zamlı Saatlik Ücret = Saatlik Brüt Ücret x 1,25

3. Toplam Brüt Fazla Mesai Ücretinin Hesaplanması:

   • Toplam Brüt Mesai Ücreti = Zamlı Saatlik Ücret x Toplam Fazla Çalışma Saati

Hesaplanan brüt fazla mesai ücreti, çalışanın o aydaki toplam kazancına eklenir ve normal bir ücret geliri gibi vergi ve sigorta kesintilerine tabidir. Bu kesintiler:

• SGK İşçi Primi (%14)

• İşsizlik Sigortası İşçi Primi (%1)

• Gelir Vergisi (Kümülatif vergi matrahına göre %15'ten başlayan dilimlerde)

• Damga Vergisi (Binde 7,59)

Fazla mesai ücreti, çalışanın aylık kazancını artırdığı için vergi matrahını yükseltebilir ve daha erken bir tarihte üst vergi dilimine geçmesine neden olabilir.

Çalışan, fazla mesai ücreti almak yerine, bu çalışmasının karşılığını dinlenerek geçirmek üzere ücretli izin olarak da talep edebilir. Bu hakka "serbest zaman" denir.

• Her 1 saatlik fazla çalışma için 1 saat 30 dakika

• Her 1 saatlik fazla süreli çalışma için 1 saat 15 dakika

serbest zaman olarak kullanılır. Çalışan bu talebini 6 ay içinde kullanmalıdır.

• İspat Yükümlülüğü: Bir davada fazla mesai yapıldığını ispatlama yükümlülüğü çalışana aittir. İş yeri giriş-çıkış kayıtları, maaş bordroları, e-posta yazışmaları ve tanık beyanları en önemli delillerdir.

• Zamanaşımı Süresi: Fazla mesai ücreti alacakları, hakkın doğduğu tarihten itibaren 5 yıllık zamanaşımına tabidir.

• Hafta Tatilinde Çalışma: Çalışanın hafta tatilinde çalışması durumunda, 7,5 saati aşan kısımlar fazla  çalışma süresine eklenir.

Yeraltı maden işlerinde çalışmak, niteliği gereği İş Kanunu ve Sosyal Güvenlik Kanunu kapsamında en ağır ve tehlikeli işlerden biri olarak kabul edilir. Bu nedenle, yeraltı maden işçilerini korumak amacıyla genel iş hukuku kurallarından farklı, çok daha avantajlı ve koruyucu özel düzenlemeler getirilmiştir. Bu çalışanların hakları, standart bir çalışana göre önemli farklılıklar gösterir.

​

Çalışma Süreleri ve Fazla Mesai

​

• Haftalık Çalışma Sınırı: Standart işçiler için haftalık yasal çalışma süresi 45 saat iken, yeraltı maden işçileri için bu süre haftada en fazla 37,5 saattir.

• Günlük Çalışma Sınırı: Günlük çalışma süresi en fazla 7,5 saat olarak belirlenmiştir. Bu sürelere ara dinlenmeleri dahil değildir.

• Fazla Mesai Ücreti (%100 Zamlı): Yeraltı maden işçisinin haftalık 37,5 saati aşan her bir saatlik çalışması, "fazla çalışma" olarak kabul edilir. Bu çalışmaların ücreti, normal saatlik ücretin %100 artırılmasıyla (iki katı olarak) ödenir. Standart işçilerde bu oran %50'dir.

​​

Ücret (Maaş) Sınırı

​

Özellikle linyit ve taş kömürü çıkarılan yeraltı maden işyerlerinde çalışan işçiler için asgari ücret, ulusal asgari ücretten farklıdır. Bu işçilere ödenecek ücret, yürürlükteki asgari ücretin en az iki katı (2 katı) olmak zorundadır.