Yer Altı Maden İşçilerinin Yasal Hakları: Ücret, Mesai ve Emeklilik

Yer altı maden işçiliği, çalışma koşullarının ağırlığı ve taşıdığı riskler nedeniyle 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili mevzuatta "pozitif ayrımcılık" ilkesiyle korunmuştur. Kanun koyucu, yer altı maden işçilerine standart bir çalışandan çok daha farklı çalışma süreleri, ücret alt sınırları ve izin hakları tanımıştır.

Bu hakların karmaşık yapısı nedeniyle, bir uyuşmazlık durumunda alacak kalemlerinin (kıdem, ihbar, fazla mesai vb.) doğru hesaplanması hayati önem taşır.

Önemli Hatırlatma: Eğer bir yer altı maden işçisiyseniz veya bir maden işçisi müvekkiliniz varsa; kıdem tazminatı, artırımlı yıllık izin süreleri ve fazla mesai ücretlerini manuel hesaplamalarla riske atmayın. Güncel yasal katsayılar ve maden işçilerine özel kurallarla çalışan İşçilik Alcakları Hesaplama Aracı sayfamızı kullanarak, tüm hak edişleri saniyeler içinde, hatasız bir şekilde hesaplayabilirsiniz.

Peki, yer altı maden işçilerini diğer işçilerden ayıran bu "özel haklar" nelerdir? İşte detaylar:

1. Asgari Ücret Kuralı: En Az 2 Katı!

Normal bir işçi için asgari ücret, devletin belirlediği taban tutarken; yer altı maden işçileri için durum farklıdır.

Maden Kanunu Ek Madde 9 ve ilgili düzenlemeler uyarınca; Linyit ve Taşkömürü çıkarılan iş yerlerinde, yer altında çalışan işçilere ödenecek ücret, asgari ücretin 2 katından az olamaz. Bu kural, işçinin kıdem tazminatı tavanı veya diğer tazminat hesaplamalarında baz alınacak brüt ücreti doğrudan etkileyen en önemli faktördür.

2. Çalışma Süreleri: Haftada 37,5 Saat

Standart bir işçi için haftalık çalışma süresi 45 saat iken, yer altı maden işçileri için bu süre kısaltılmıştır.

• Günlük Çalışma Süresi: En çok 7,5 saattir.

• Haftalık Çalışma Süresi: En çok 37,5 saattir.

Yer altı maden işlerinde çalışan işçiler için haftalık 37,5 saati aşan her çalışma, fazla mesai (fazla çalışma) olarak değerlendirilir.

3. Fazla Mesai ve Olağanüstü Haller

Yer altı maden işlerinde kural olarak fazla çalışma yaptırılması yasaktır. Ancak "zorunlu nedenler" veya "olağanüstü haller" (iş güvenliği riski, arıza vb.) doğduğunda fazla çalışma yapılabilir.

Buradaki kritik nokta şudur: Normal işçilerde fazla mesai ücreti %50 zamlı ödenirken; yer altı maden işçilerinin haftalık 37,5 saati aşan çalışmaları için verilecek ücret, normal saatlik ücretin %100 artırılması suretiyle (yani 2 katı olarak) ödenmelidir.

4. Yıllık Ücretli İzin Hakkı (+4 Gün Kuralı)

Yıllık izin süreleri, işçinin kıdemine göre (14, 20, 26 gün gibi) belirlenir. Ancak yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin izin hakları hesaplanırken, standart sürelere dörder gün eklenir.

Örneğin;

• 1 yıldan 5 yıla kadar kıdemi olan normal bir işçi 14 gün izin hakkına sahipken,

• Aynı kıdeme sahip yer altı maden işçisi 14 + 4 = 18 gün yıllık ücretli izin hakkına sahiptir.

5. Emeklilikte Yıpranma Payı (Fiili Hizmet Süresi Zammı)

Yer altı maden işçiliği, fiziksel olarak en çok yıpratan meslek gruplarından biridir. Bu nedenle Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), bu işçilere "Fiili Hizmet Süresi Zammı" (FHSZ) hakkı tanır.

Yer altında geçirilen her 360 gün için, sigortalılık süresine 180 gün (6 ay) ilave edilir. Bu durum, maden işçilerinin diğer çalışanlara göre çok daha erken yaşta emekli olabilmelerinin yolunu açar.

6. İşten Çıkarma ve İşe İade

Maden işçileri de 4857 sayılı İş Kanunu'nun iş güvencesi hükümlerinden yararlanır. İşveren, geçerli veya haklı bir neden olmaksızın işçiyi işten çıkaramaz. 30 veya daha fazla işçi çalıştıran maden ocaklarında, sebepsiz yere işten çıkarılan işçi İşe İade Davası açma hakkına sahiptir. İşe iade davası için 6 ay kıdem şartı da aranmaz.

Sonuç: Haklarınızı Doğru Hesaplayın

Görüldüğü üzere yer altı maden işçiliği; ücret, izin ve mesai kavramlarının tamamen farklılaştığı özel bir statüdür. Bir alacak davasında veya arabuluculuk sürecinde, "fazla çalışmanın %100 zamlı ücretten ödenmesi" kuralının veya "+4 gün izin" kuralının gözden kaçırılması ciddi maddi kayıplara yol açabilir.

Hesaplamalarınızda yanılmamak için makalenin başında linkini verdiğimiz hesaplama araçlarımızdan ücretsiz olarak faydalanabilirsiniz.