Basın İş Kanunu’na Göre Gazeteci Hakları: Kıdem Tazminatı ve Fazla Mesai

Medya sektöründe çalışan gazeteciler, muhabirler, editörler ve diğer fikir işçileri; 4857 sayılı genel İş Kanunu'na değil, 5953 sayılı Basın İş Kanunu hükümlerine tabidir. Bu kanun, basın çalışanlarına (gazetecilere), çalışma koşullarının ağırlığı ve kamu görevi niteliği nedeniyle kıdem tazminatı tavanı, ihbar süreleri ve yıllık izin konularında çok özel ayrıcalıklar tanır.

Ancak bu ayrıcalıklar, hesaplama yöntemlerini de karmaşıklaştırır. Özellikle kıdem tazminatında tavan uygulanmaması, alacak miktarını ciddi oranda değiştirir.

Gazeteciler İçin Alacak Hesaplama: Basın İş Kanunu'na tabi bir gazeteciyseniz, hak ettiğiniz tazminatı standart işçi statüsüne göre hesaplamak sizi yanıltır. Kıdem tazminatı tavanı olmaksızın, güncel brüt ücretiniz üzerinden gerçek hak edişinizi öğrenmek için İşçilik Alacakları Hesaplama Aracı sayfamızı kullanabilir, saniyeler içinde doğru sonuca ulaşabilirsiniz.

Peki, Basın İş Kanunu gazetecilere hangi "özel hakları" sağlar? İşte maddeler halinde detaylar:

1. Kıdem Tazminatında Tavan Yoktur

4857 sayılı kanuna tabi işçilerde kıdem tazminatı tavanı uygulanırken, basın işçileri için kıdem tazminatı tavanı yoktur. Gazetecinin son brüt ücreti ne kadar yüksekse, tazminat hesabı o rakam üzerinden kesintisiz yapılır.

• Hizmet Süresi Şartı: Eskiden aranan "meslekte en az 5 yıl çalışma" şartı Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Güncel uygulamada, gazetecinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için mevcut iş yerinde en az 1 yıl çalışmış olması yeterlidir.

2. İhbar Süreleri (Bildirim Önelleri)

Basın İş Kanunu, iş güvencesini sağlamak adına ihbar sürelerini hizmet yılına göre keskin bir şekilde ayırmıştır. İşveren, işten çıkarma durumunda şu sürelere uymak veya ücretini peşin ödemek zorundadır:

• İş yerindeki hizmet süresi 5 yıldan az olanlar için: 1 Ay

• İş yerindeki hizmet süresi 5 yıldan fazla olanlar için: 3 Ay

3. Yıllık Ücretli İzin: "Hafta" Hesabı

Gazetecilerin yıllık izinleri "iş günü" olarak değil, hafta sonlarını da kapsayacak şekilde "hafta" olarak düzenlenmiştir.

• Günlük bir yayında (gazete/ajans) çalışanlar: En az 1 yıl çalışmış olmak kaydıyla yılda 4 hafta izin hakkına sahiptir.

• Meslekte 10 yılı dolduranlar: İzin hakkı yılda 6 haftaya çıkar.

4. Fazla Mesai ve Ücretlendirme

Basın İş Kanunu Ek Madde 1 uyarınca, gazetecilik mesleğinde çalışma süreleri ve fazla mesai kavramı net çizgilerle belirlenmiştir. Bu durum, gündüz çalışanları ve gece çalışanları için ayrı ayrı dikkate alınmalıdır.

a) Günlük 8 Saat Sınırı ve Ücret Artışı Basın mesleğinde günlük yasal çalışma süresi 8 saattir.

• Gazetecinin günde 8 saati aşan her türlü çalışması, haftalık toplam süreye bakılmaksızın fazla çalışma sayılır.

• Bu süreyi aşan her bir saatlik çalışma için, gazeteciye normal saatlik ücretinin %50 fazlası (1,5 katı) ödenir. Ancak fazla çalışmaların saat 24 den sonraya tesadüf eden saatlerinde ücret %100 zamlı ödenir.

b) Gece Çalışan Gazetecilerin Durumu Basın sektörü doğası gereği 24 saat yaşayan bir sektör olduğu için gece çalışması yaygındır.

• Gece Dönemi: Hukuken gece dönemi en geç saat 20.00'de başlayıp en erken saat 06.00'ya kadar geçen süredir.

• Ödenmesi Gereken Ücret: Kanunda gece çalışması için ayrı bir "zamlı tarife" (örneğin %100 gibi) öngörülmemiştir; ancak gece yapılan çalışmalarda da günlük çalışma saati aşıldığında (fazla mesai oluştuğunda) yine %50 artırımlı ücret kuralı uygulanır.

• Gece Çalışma Yasağı: İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatı gereği, gece çalışmaları kural olarak 8 saati geçemez. Eğer bir gazeteci gece 8 saatten fazla çalıştırılıyorsa, bu durum idari para cezasını gerektirmekle birlikte, işçi açısından fazla mesai alacağını doğurur.

5. Hafta Tatili Hakkı: 6+1 Kuralı ve Ücretlendirme

Basın mesleğinde yoğun çalışma temposu esas olsa da, gazetecinin dinlenme hakkı Basın İş Kanunu Madde 19 ile güvence altına alınmıştır. Kanun, hafta tatili konusunda "günlük yayın yapan" iş yerleri için kesin bir zorunluluk getirir.

a) 6 Gün Çalışma 1 Gün Tatil Zorunluluğu Kanunun 19. maddesi uyarınca; günlük bir mevkutede (gazete, haber ajansı, günlük haber sitesi vb.) çalışan gazeteciye, her 6 günlük fiili çalışmayı takiben en az 1 gün (24 saat) ücretli hafta tatili verilmesi mecburidir.

• Bu tatil süresi "ücretli"dir; yani gazeteci izinli olduğu gün çalışmasa dahi o günün ücretini tam olarak alır.

b) Hafta Tatilinde Çalışma ve Ücret Hesabı Gazetecilikte gündem durmadığı için hafta tatillerinde çalışma durumu sıkça yaşanır.

• Eğer gazeteci, kullanması gereken hafta tatili gününde çalıştırılırsa; bu çalışma fazla mesai (fazla çalışma) hükmünde sayılır.

• Bu durumda gazeteciye; hem hafta tatili için ödenen normal günlük ücreti ödenir hem de çalıştığı süre için %50 artırımlı fazla mesai ücreti ödenir.

c) Sürekli gece çalışması yapanların hafta tatili 1 gün değil 2 gündür.

Sonuç: Haklarınızı Eksiksiz Alın

Basın İş Kanunu, gazeteciyi koruyan güçlü maddeler içerir ancak hesaplamaları karmaşıktır. Özellikle kıdem tazminatının tavansız olması ve %5'lik gecikme zammı, dava konusu alacaklarda ciddi farklar yaratır.

Tüm bu hesaplamaları güncel mevzuata göre otomatik yapmak için yukarıda linkini verdiğimiz hesaplama aracımızı ücretsiz kullanabilirsiniz.