İşe iade davası, iş güvencesi kapsamında olan bir çalışanın, iş sözleşmesinin işveren tarafından geçerli bir neden olmaksızın feshedilmesi durumunda, işine geri dönmek amacıyla açtığı bir davadır. Bu davanın çalışan lehine sonuçlanması ve işverenin çalışanı işe geri başlatmaması durumunda, çalışana ödenmesi gereken iki temel tazminat hakkı doğar: Boşta geçen süre ücreti ve işe başlatmama tazminatı.

Bir çalışanın iş güvencesi hükümlerinden yararlanarak işe iade davası açabilmesi için aşağıdaki koşulların tamamını sağlaması gerekir:

• Çalışan Sayısı: İşyerinde toplam 30 veya daha fazla işçi çalışıyor olmalıdır.

• Kıdem Şartı: Çalışanın o işyerindeki kıdemi en az 6 ay olmalıdır.

• Sözleşme Türü: Çalışan, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışıyor olmalıdır.

• Pozisyon: İşletmenin bütününü sevk ve idare eden işveren vekili (genel müdür, fabrika müdürü gibi üst düzey yöneticiler) konumunda olmamalıdır.

• Geçersiz Fesih: İşveren, iş sözleşmesini geçerli ve yasal bir sebebe dayandırmadan feshetmiş olmalıdır.

İşe iade talebiyle doğrudan dava açılamaz. Fesih bildiriminin tebliğinden itibaren 1 ay içinde arabulucuya başvurmak yasal bir zorunluluktur. Bu 1 aylık süre hak düşürücü olup, kaçırılması durumunda dava açma hakkı kaybedilir. Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa, ancak o zaman 2 hafta içerisinde iş mahkemesinde dava açılabilir.

Mahkeme, feshin geçersizliğine ve çalışanın işe iadesine karar verirse, süreç şu şekilde işler:

1. Çalışanın Başvurusu: Çalışan, kesinleşen mahkeme kararının kendisine tebliğinden itibaren 10 iş günü içinde işverene işe başlamak için yazılı başvuruda bulunmalıdır.

2. İşverenin Kararı: İşveren, çalışanın başvurusunun ardından 1 ay içinde bir karar vermek zorundadır:

   • a) Çalışanı İşe Başlatmak: Bu durumda süreç tamamlanır ve herhangi bir tazminat ödenmez.

   • b) Çalışanı İşe Başlatmamak: İşte bu durumda, aşağıda detaylandırılan tazminatları ödeme yükümlülüğü doğar.

İşverenin işe başlatmama kararı almasıyla iki farklı alacak kalemi ortaya çıkar:

1. Boşta Geçen Süre Ücreti

• Amacı: Feshin geçersiz sayılması nedeniyle, çalışanın dava süresince işsiz kaldığı ve çalışamadığı döneme ilişkin ücret ve diğer haklarının karşılanmasıdır.

• Süresi: Mahkeme kararında belirtilir ve en fazla 4 aya kadar olabilir.

• Hesaplama Yöntemi: Çalışanın işten çıkarıldığı tarihteki değil, işe başlatılmadığı tarihteki emsal bir çalışanın alacağı giydirilmiş brüt ücret (maaş + yol, yemek, ikramiye gibi tüm yan haklar) üzerinden hesaplanır.

  • Brüt Boşta Geçen Süre Ücreti = (4 Aya Kadar) x Emsal Giydirilmiş Brüt Ücret

• Vergi ve Kesintiler: Bu ücret, normal bir maaş ödemesi gibi kabul edilir. Bu nedenle SGK Primi, İşsizlik Primi, Gelir Vergisi ve Damga Vergisi gibi tüm yasal kesintilere tabidir.

2. İşe Başlatmama Tazminatı

• Amacı: İşverenin, mahkemenin işe iade kararına uymamasının bir yaptırımıdır. Cezai nitelikte bir tazminattır.

• Miktarı: Mahkeme tarafından, çalışanın kıdemi ve feshin nedeni gibi unsurlar göz önünde bulundurularak en az 4 aylık, en çok 8 aylık ücreti tutarında belirlenir.

• Hesaplama Yöntemi: Boşta geçen süre ücretinden farklı olarak, çalışanın fesih tarihindeki çıplak brüt ücreti (sadece brüt maaşı) üzerinden hesaplanır.

  • Brüt İşe Başlatmama Tazminatı = (4 ila 8 Aylık) x Fesih Tarihindeki Çıplak Brüt Ücret

• Vergi ve Kesintiler: Bu tazminat bir ücret olarak kabul edilmediği için SGK ve İşsizlik Primi ile Gelir Vergisinden muaftır. Sadece binde 7,59 oranında Damga Vergisi kesintisi yapılır.

• Kıdem ve İhbar Tazminatı: Eğer işveren fesih anında kıdem ve ihbar tazminatı ödemişse, işe başlatmadığı durumda ödeyeceği boşta geçen süre ücreti ve işe başlatmama tazminatından bu ödediği tutarları mahsup edemez. Bu tazminatlar birbirinden bağımsızdır. Ancak çalışanın kıdem ve ihbar alacakları fesihle birlikte muaccel hale gelir.

• Yıllık İzin: Mahkemenin kararlaştırdığı 4 aylık boşta geçen süre, çalışanın hizmet süresine eklenir. Bu durum, çalışanın kıdem tazminatı ve yıllık izin kıdemini etkiler.

• Zamanaşımı: İşe başlatmama kararından doğan bu tazminatlar için zamanaşımı süresi 5 yıldır.

Yeraltı maden işlerinde çalışmak, niteliği gereği İş Kanunu ve Sosyal Güvenlik Kanunu kapsamında en ağır ve tehlikeli işlerden biri olarak kabul edilir. Bu nedenle, yeraltı maden işçilerini korumak amacıyla genel iş hukuku kurallarından farklı, çok daha avantajlı ve koruyucu özel düzenlemeler getirilmiştir. Bu çalışanların hakları, standart bir çalışana göre önemli farklılıklar gösterir.​

​

İş Güvencesi ve İşe İade Davası

​

Standart bir çalışanın iş güvencesi hükümlerinden yararlanarak işe iade davası açabilmesi için o işyerinde en az 6 ay kıdemi olması gerekir.

Ancak yeraltı maden işçileri için bu 6 aylık kıdem şartı aranmaz. Yeraltı maden işçisi, işe başladığı ilk günden itibaren iş güvencesi kapsamındadır ve haksız bir nedenle işten çıkarılması durumunda (diğer şartları da sağlıyorsa) derhal işe iade davası açma hakkına sahiptir.