Kıdem tazminatı, bir işçinin işyerine olan bağlılığı ve emeğinin karşılığı olarak, belirli koşullar altında iş sözleşmesi sona erdiğinde işveren tarafından ödenmesi gereken yasal bir haktır. 1475 sayılı eski İş Kanunu'nun halen yürürlükte olan 14. maddesi ile güvence altına alınmıştır. Bu tazminat, işçinin ani iş kaybı nedeniyle yaşayabileceği ekonomik zorlukları hafifletmeyi amaçlar.

Kıdem Tazminatı: Nedir, Kimler Alabilir ve Nasıl Hesaplanır?

Bir çalışanın kıdem tazminatı alabilmesi için aşağıdaki iki temel şartı aynı anda sağlaması gerekir:

1. En Az Bir Yıl Çalışma Şartı: Çalışanın, aynı işverene bağlı bir veya birden fazla işyerinde, iş sözleşmesinin devamı boyunca en az tam bir yıl çalışmış olması zorunludur. Bir yıldan az süren çalışmalar için kıdem tazminatı hakkı doğmaz.

2. İş Sözleşmesinin Belirli Nedenlerle Sona Ermesi: Çalışanın kendi isteğiyle ve haklı bir neden olmaksızın istifa etmesi (işten ayrılması) durumunda kıdem tazminatı ödenmez. Tazminata hak kazanılabilen durumlar şunlardır:

• İşveren Tarafından Fesih: İş Kanunu'nun 25. maddesinin II numaralı bendinde yer alan "Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri" dışındaki tüm nedenlerle işveren tarafından işten çıkarılmak.

• İşçi Tarafından Haklı Nedenle Fesih: Sağlık sorunları, işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları (örneğin; ücretin ödenmemesi, mobbing) veya işin durmasını gerektirecek zorlayıcı nedenler gibi haklı gerekçelerle işçinin sözleşmeyi feshetmesi.

• Askerlik Görevi: Erkek çalışanların muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılması.

• Emeklilik: Emeklilik, malullük veya toptan ödeme almak amacıyla işten ayrılmak. Ayrıca, emeklilik için yaş dışındaki diğer şartları (sigortalılık süresi ve prim gün sayısı) tamamlayanların kendi istekleriyle işten ayrılması.

• Kadın İşçinin Evlenmesi: Kadın çalışanın, evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılması.

• Çalışanın Vefatı: İşçinin vefatı durumunda, kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenir.

Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları Nelerdir?

Kıdem tazminatı, çalışanın işyerinde geçirdiği her tam hizmet yılı için, kendisine en son ödenen 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti tutarında hesaplanır. Bir yıldan artan süreler için de aynı ücret üzerinden oranlama yapılarak hesaplamaya dahil edilir.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Bu ücret, çalışanın brüt maaşına ek olarak, kendisine düzenli olarak sağlanan para veya parayla ölçülebilir menfaatlerin (yol ücreti, yemek ücreti, düzenli ödenen prim ve ikramiyeler, yakacak yardımı, giyim yardımı vb.) aylık toplamının eklenmesiyle bulunan ücrettir.

Giydirilmiş Brüt Ücret Nedir?

1. Son Giydirilmiş Brüt Ücret bulunur.

2. Çalışanın toplam hizmet süresi (yıl, ay, gün) belirlenir.

3. Her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücret alınır.

4. Artan aylar ve günler için orantılı bir hesaplama yapılır.

• Günlük Giydirilmiş Brüt Ücret: Aylık Giydirilmiş Brüt Ücret / 30

• Toplam Brüt Kıdem Tazminatı: (Toplam Çalışma Günü / 365) x (30 Günlük Giydirilmiş Brüt Ücret)

Hesaplama Formülü:

Devlet, her bir çalışma yılı için ödenecek kıdem tazminatı miktarına bir üst sınır getirmiştir. Bu sınıra "kıdem tazminatı tavanı" denir. Çalışanın 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti bu tavan tutarını aşsa bile, hesaplamada tavan tutarı esas alınır. Bu tavan, memur maaş katsayılarına bağlı olarak her yıl Ocak ve Temmuz aylarında olmak üzere iki kez güncellenir. Bu nedenle hesaplama yaparken ilgili dönemdeki güncel tavan tutarını kontrol etmek çok önemlidir.

Kıdem Tazminatı Tavanı Nedir?

Hesaplanan brüt kıdem tazminatı tutarından gelir vergisi kesintisi yapılmaz. Sadece binde 7,59 (0,00759) oranında bir Damga Vergisi kesintisi yapılır ve kalan net tutar çalışana ödenir. Ancak, işveren tavanı aşan bir ödeme yapmayı kabul ederse, tavanı aşan kısım için gelir vergisi kesintisi uygulanır.

Vergi Kesintisi

• Zamanaşımı Süresi: Kıdem tazminatı alacağı, iş sözleşmesinin feshinden itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir.

• Ödeme Zamanı: Kıdem tazminatı, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte peşin olarak ödenmelidir. Gecikmesi durumunda mevduata uygulanan en yüksek faiz işletilir.

• Ücretsiz İzinler: Çalışanın kullandığı ücretsiz izin süreleri, kıdem süresi hesabına dahil edilmez.

Kıdem Tazminatı ile İlgili Diğer Önemli Bilgiler